Letland zet namen online van 4.141 voormalige Letse KGB-agenten

In Letland is grote beroering ontstaan rond de beslissing van de overheid om tot de publicatie over te gaan van een lijst met onderdanen die in het verleden met de Komitet Gosoedarstvennoj Bezopasnosti (KGB) van de Sovjet-Unie zouden hebben samengewerkt. Op de lijsten staan 4.141 namen vermeld, waaronder ook een aantal vooraanstaande en bewonderde Letten.

De KGB had de lijsten achtergelaten toen de Sovjet-Unie instortte en onder meer Letland opnieuw een onafhankelijk land werd. Sommige Letten juichen de publicatie van de lijst toe, maar anderen twijfelen aan de authenticiteit van de documenten.

Complot?

Letland is één van de drie Baltische staten die na de instorting van het IJzeren Gordijn drie decennia geleden opnieuw zijn zelfstandigheid hebben verworven. Het land overweegt al die tijd wat er moet worden gedaan met documenten die op het voormalige Letse hoofdkwartier van de KGB in de hoofdstad Riga waren gevonden en waarin de namen van lokale Sovjet-informanten stonden vermeld.

Ook in andere voormalige Sovjet-republieken werden weliswaar enkele gelijkaardige documenten teruggevonden. Alleen in Letland kwam echter een systematische index met de namen van meer dan vierduizend veronderstelde medewerkers van de KGB aan de oppervlakte.

De online publicatie van de documenten heeft in Letland voor grote beroering gezorgd. Sommigen zeggen dat het land zich moet realiseren dat zijn onderdanen van de Sovjet-onderdrukking niet alleen slachtoffers waren, maar zich in sommige gevallen ook enthousiaste medewerkers toonden. Anderen beweren dat het land ten prooi is gevallen aan een sluw complet van de KGB om na de onafhankelijkheid met verzonnen verslagen over verraad ontreddering te zaaien. Op die manier zou de vertrekkende Sovjet-overheerser de Letse maatschappij hebben willen ondermijnen. Letland is na zijn onafhankelijkheid lid geworden van de Nato en de Europese Unie.

Ontkenning

Een groot aantal individuen die op de lijsten worden vernoemd, ontkennen ooit voor de KGB te hebben gewerkt. Aangevoerd wordt dat vele KGB-officieren wellicht lijsten met fictieve medewerkers opstelden, in de hoop hun oversten te kunnen imponeren.

De lijsten omvatten onder meer de namen van een voormalig premier en een gewezen minister van buitenlandse zaken. Daarnaast is er ook sprake van een aantal hoge rechters, leiders van de katholieke en orthodoxe kerken, rectoren van de universiteit, bekende filmregisseurs, televisiesterren en schrijvers. Een aantal namen was eerder al geciteerd als voormalige KGB-medewerkers.

Het Letse nationaal archief begon in december vorig jaar met een online publicatie van de lijst. Mara Sprudja, directeur van het archief, zei vooral verbijsterd te zijn dat in de documenten ook de naam van de Letse cameraman Andris Slapins stond. Slapins werd immers in de dagen voor de onafhankelijkheid door Sovjet-troepen in Riga neergeschoten en gedood. “Het is compleet ondenkbaar dat Slapins een KGB-medewerker zou zijn geweest,” aldus Sprudja.

De publicatie van de lijst is volgens haar ook bijzonder gevoelig. “Er is immers sprake is van mensen die in moeilijke tijden vaak zware beslissingen moesten nemen,” zegt Sprudja. “Niemand weet wat de veronderstelde agenten voor de KGB hebben gedaan. Vandaag kan bovendien niemand met zekerheid zeggen wat hij destijds in die situatie zou hebben gedaan”

Chaos

De betrokken documenten werden in eerste instantie bewaard in een beveiligde kamer in het Letse parlement. Nadien gingen de lijsten naar het nieuwe Center for the Documentation of the Consequences of Totalitarianism. De inhoud bleef lange tijd geheim. De toegang bleef beperkt tot enkele wetenschappelijke onderzoekers, die absolute geheimhouding moesten zweren. Ook veiligheidsdiensten konden de documenten inkijken.

Indulis Zalite, voormalig directeur van het documentatiecentrum, zegt te betwijfelen dat de documenten door de vertrekkende Sovjet-troepen zouden zijn achtergelaten. “Men kan moeilijk aan een bewuste poging tot sabotage denken,” zegt hij. “Op het einde van het Sovjet-tijdperk was er een grote chaos. Er was geen enkele organisatie meer. Het opzetten van een dergelijk complot zou onmogelijk zijn geweest.”

Zalite zegt te vrezen dat de publicatie van de lijsten het nog moeilijker zal maken om meer informatie over de Sovjet-overheersing te verzamelen. Wie als een vijand wordt gebrandmerkt, zal volgens Zalite immers meestal niet meer geneigd zijn nog veel verklaringen af te leggen.

Een aantal voormalige Letse medewerkers van de geheime dienst van de Sovjets zegt zich vooral beschermd te hebben geweten. Bovendien zouden vele betrokkenen het gevoel hebben gehad over een geheime macht te hebben kunnen beschikken. Vaak merken ze echter op aan de KGB alleen onbelangrijke informatie en onwaarheden te hebben verteld, waarbij ook niemand in gevaar zou zijn gebracht. Vele namen op de lijst ontkennen echter elke betrokkenheid.

Meer