Het ongeloof bij Groen was bijzonder groot, iets na middernacht. Want via een sms’je van sp.a-voorzitter John Crombez kregen de groenen het nieuws dat Tom Meeuws (sp.a) toch geen stap opzij zou zetten. Het optreden van diezelfde Meeuws, even later voor de camera’s, deed ongeloof overgaan in boosheid. Want Meeuws toonde geen enkele introspectie, geen enkele twijfel rond z’n persoon, maar gaf integendeel een langgerekte uitleg van “steun van de kameraden en gezellinnen” waarbij hij in de rol van slachtoffer kroop. Zo zette Meeus Wouter Van Besien, nochtans zijn kopman, compleet voor schut. Want de leider van Samen in Antwerpen had wel even daarvoor op Terzake bevestigd dat Meeuws zou opstappen. En in een gesprek op de middag, met Van Besien en Jinnih Beels, had Meeuws tot drie keer toe ook herhaald dat hij een stap opzij zou zetten. Groen trok daarop gisteren de stekker eruit: gedaan met Samen. De irritaties en wrevel over de houding van de kartelpartner waren te groot geworden. Maar uiteraard speelden ook twijfels ten gronde over de samenwerking mee. Niet bij Van Besien zelf, die een stevige believer was en is van zo’n kartel. Wel bij andere prominente groenen, om voorzitter Meyrem Almaci zelf niet te noemen. Want was één plus één wel drie? Die cruciale vraag in Antwerpen werd steeds vaker negatief beantwoord.

Samen was goede marketing, tot de sms’jes van Meeuws opdoken

Het ultieme doel van progressief Antwerpen is en blijft duidelijk: zowel Groen als sp.a willen de huidige burgemeester en zijn centrumrechtse coalitie weg in de grootste stad van Vlaanderen. Maar in essentie draait het dus om de vraag of je dat als groenen en socialisten best samen doet, op één lijst, of eerst de kiezer op links de keuze laat. Een links kartel had het voordeel van de duidelijkheid: Van Besien moest gewoon meer stemmen halen dan Bart De Wever. Meer stemmen met zijn lijst, en liefst ook meer kopstemmen. Dan brak hij het machtsblok van de N-VA. Het kartel gaf hem, letterlijk, ook de perfecte marketing mee: Samen. Samenwerking, bruggen bouwen, dat stond centraal in het verhaal van Van Besien. Daarbij dan telkens moeten gaan uitleggen dat je dat niet in kartel met sp.a doet, zag Van Besien niet zitten. Het omgekeerde, één ploeg, zeker nog als die aangevuld werd met nieuwe, frisse boegbeeld, onafhankelijken zoals Jinnih Beels, dat zette het project perfect neer. Goede marketing dus, dat zou de sleutel zijn. Maar bij de discussie rond Land Invest kreeg dat plannetje al een eerste stevige tik. De sms’jes die Meeuws nog stuurde naar diezelfde vastgoedbonzen, terwijl z’n kopman Van Besien frontaal De Wever aanviel en klacht indiende tegen de N-VA-kopman, het gaf een dodelijk beeld.

De cijfers in de peilingen klopten niet

Bovendien bleef Samen een beslissing tegen de peilingen in. Want die gaven in 2017 telkens hetzelfde verdict: de Antwerpse kiezer zat eigenlijk niet te wachten op een kartel. In mei liet Groen zelf een peiling uitvoeren, waarbij ze zelf op 18,9 procent eindigden. De sp.a zat toen nog op amper 10,1 procent. Samen dus 28,9 procent, op aparte lijsten. Een kartel tussen Groen en sp.a met één lijst zou maar 27,2 procent opleveren, minder dus dan in verspreide slagorde. Een ‘open kartellijst’, het scenario dat het uiteindelijk haalde, peilde zelfs maar 26,7 procent in mei. De Wever en zijn N-VA haalden toen 33,6 procent. Met dergelijke cijfers zou De Wever burgemeester blijven. Maar dat was natuurlijk voor Samen z’n project ontrolde. Een peiling eind september in Gazet van Antwerpen gaf hetzelfde beeld. N-VA haalt daarin nog maar 26,1 procent, en Groen haalt op z’n eentje 24,2 procent. Dat is op zich al heel nipt, en toonde dat Groen wel degelijk De Wever op de hielen zat, helemaal op eigen kracht. Sp.a klokte af op 13,6 procent in die peiling. Dus apart haalden Groen en sp.a ruim meer dan N-VA: 37,8 procent. De sjerp voor Van Besien normaal gezien in zo’n scenario, ook al blijft De Wever dan nipt de grootste. Diezelfde peiling toonde ook het kartelresultaat van Groen en sp.a. En dat was ronduit teleurstellend: Groen en sp.a haalden samen maar 30,6 procent, een verlies van liefst 7,2 procent ten opzichte van een afzonderlijk resultaat. En vooral: de N-VA sprong in zo’n scenario plots terug naar 29,5 procent. Een kartel zoals Samen polariseert de strijd in Antwerpen rond twee lijsten, de zijne en een links blok, waarbij De Wever opnieuw meer stemmen naar zich zuigt.

Van Besien en de groenen rond hem waren ervan overtuigd dat hun eigen ‘natuurlijk plafond’ rond de 25 procent lag: meer kan Groen niet halen. En een goed opgezet kartel kan daar wel ruim boven, was de redenering. Een campagne die de progressieve stemmen bundelt, schakelt bovendien extreem-links uit. De communistische PVDA, die rond de 8 procent in Antwerpen peilt, zou dankzij een kartel klein gehouden kunnen worden. De sp.a had weinig keuze en smeekte om zo’n kartel. In een stad die ze 80 jaar lang bestuurden met socialistische burgemeesters, is de lokale afdeling compleet ineen gestuikt. Veel heeft te maken met de hopeloze verdeeldheid van de lokale sp.a-afdeling. De twee ex-ministers, Monica De Coninck en Kathleen Van Brempt, gunden Yasmine Kherbache, de vorige kopvrouw, nooit echt een plek onder de zon. Die interne twist kon Kherbache niet langer aan, waardoor Meeus op de proppen kwam als nieuwe kopman. Dat geen van de drie vrouwen een plek boven Meeus gegund werd, maar dat men koos voor een wit konijn op twee, was veelzeggend.

Nationale impact

De sp.a won dankzij Samen ook nationaal. Want de partij hapt naar adem, zweeft in peilingen nog rond de tien procent van de stemmen. Een kartel met Groen in Gent én in Antwerpen verdoezelde die belabberde individuele score en gaf uitzicht op spetterende overwinningen bij de gemeenteraadsverkiezingen in oktober. Bovendien opende het ook de discussie voor 2019 helemaal, waarbij de sp.a ook graag met kartellijsten naar de kiezer zou stappen. Het idee om nu apart naar de kiezer te moeten in Antwerpen, met Tom Meeuws als beschadigd boegbeeld, moet voor John Crombez ook een horrorscenario zijn. Voor Groen was de nationale impact helemaal anders. De oppositie van Groen tegen de centrumrechtse regeringen pakt veel meer dan die van sp.a: in peilingen zitten de groenen nationaal ook steevast boven de sp.a. Lokaal mag er dan in Gent en Antwerpen veel enthousiasme geweest zijn, Meyrem Almaci was altijd veel voorzichtiger over te dicht bij de sp.a gaan zitten. De groene voorzitter toonde zich huiverachtig om ‘besmet’ te raken door de negatieve vibe die rond de socialisten hangt. Net daarom was de houding van Meeuws, frontaal in de aanval zonder enige introspectie, zo ontluisterend voor Groen. Bij De Lijn was wel degelijk iets aan de hand. Meeuws is helemaal geen onbesproken figuur en dat weten ze bij de socialisten zelf ook, zo klinkt het bij Groen. Het einde van Samen bevrijdt de groene achterban, waar een paar mensen wel heel kritisch werden, van veel lastige rode baggage. De tijd tot oktober is nog lang genoeg om een hele campagne te bouwen, liefst natuurlijk met Jinnih Beels aan hun zijde. Kwestie van het elan van Samen nog wat mee te nemen. Het is afwachten of dat ‘natuurlijke plafond’ van 25 procent dan te kraken valt. Maar hun zuiverheid, hun politieke maagdelijkheid, daar kunnen de Groenen weer mee de straat op.