Een VTM-programma wilde politici ‘shocktherapie’ geven: met fake vragen vooraf en valse voorwendsels lokten ze vijf Vlaamse toppolitici naar een uitzending.

Wat gebeurt er precies? Make Belgium Great Again is een programma van VTM dat op zondagavond tussen de 400.000 en 500.000 kijkers haalt. Maar de uitzending van afgelopen zondag veroorzaakt diepe schokgolven in de Wetstraat: vijf toonaangevende politici van N-VA, CD&V, Groen, Open Vld en sp.a werden opgevoerd in een uitzending over verkeersveiligheid. Een tv-moment dat pijn aan de ogen deed: het leed van de families van kinderen die overleden zijn in het verkeer, botste in een harde visuele confrontatie met de politici, die plots oog in oog stonden met de families op een open veld, waarbij drones de hele ontmoeting capteerden. Een montage van jolig fietsende politici, naast het onnoemelijke leed van ouders die hun kinderen verloren, deed de rest: het programma werd als ‘schandpaal-televisie’ ervaren door de betrokkenen, waarin de vijf “mochten opdraven als schietschijf”. Maar vooral de manier waarop de opnames tot stand kwamen, hoe de makers de zaak manipuleerden, en er achteraf nog forser over communiceerden, veroorzaakt een vertrouwenscrisis tussen de zender VTM en de politiek.

De verantwoordelijke: PIT., het interne productiehuis van VTM, verzorgde de uitzending. Eind augustus werd het merendeel van de episode van afgelopen zondag gedraaid, met vijf politici: Vlaamse ministers Ben Weyts (N-VA) en Hilde Crevits (CD&V), partijvoorzitters John Crombez (sp.a) en Meyrem Almaci (Groen) en federaal vicepremier Alexander De Croo (Open Vld). De vijf zijn stuk voor stuk op z’n minst verbijsterd over de methodiek gehanteerd door het productiehuis van VTM. Geen van allen wenst nog openlijk terug te komen op wat gebeurde, maar allen bevestigden de volgende aanpak van de programmamakers:

• PIT. vraagt in de zomer de politici aanwezig te zijn op een uitzending die uitdrukkelijk wordt aangekondigd met als doel “de Vlamingen meer te doen fietsen”. Over verkeersveiligheid geen woord.
• Uit de mails van de redacteurs van het programma, die deze redactie kon inzien, blijkt opnieuw de misleiding: er is sprake van “gesprekjes tijdens de start- en rustpunten”. Persoonlijke richtvragen omschrijven ze vanuit het programma als volgt: “Fiets je in je vrije tijd? Neem je voor verplaatsingen de fiets? Zette je ooit een zotte fietsprestatie neer, zoals de Mont Ventoux beklimmen? Wat is je lievelingsfietsroute?”. Over fietsdoden, of zelfs veiligheid in het algemeen, geen letter.
• Er wordt letterlijk het volgende geschreven: “De reportage zal uiteraard gaan over hoe we meer mensen op de fiets kunnen krijgen. Ik ken jullie partijstandpunt over fietsen, maar het zou handig zijn moesten jullie één bepaalde focus kiezen.”
• Een vervelend agendaprobleem doet zich voor, voor vier van de vijf aanwezige politici: op het moment van de opname, op 28 augustus, roepen de informateurs Johan Vande Lanotte (sp.a) en Didier Reynders (MR) toppolitici samen voor een ronde tafel op Hertoginnedal. Allen vragen ze om de opnames te vervroegen, zodat ze om 19 uur op de afspraak kunnen zijn. Maar het productiehuis reageert woest: “Waarom kunnen de politici zich niet aan de afspraak houden?” En ook: “Andere politici blijven wel”, wat even later niet blijkt te kloppen: iedereen heeft hetzelfde probleem en wil op tijd weg. Er is onbegrip langs de kant van de politici: waarom kan een simpele opname niet iets vroeger? Uiteindelijk stemt het productiehuis in de zaak te vervroegen. Over de ware reden van hun frustratie, een productie met honderden mensen, geen woord.
• Tijdens de opnames gaat de fietsroute plots langs allerlei gevaarlijke punten en krakkemikkige fietspaden, terwijl de presentatrice ‘interviewtjes’ afneemt. Ook zij veinst joligheid, terwijl de opnames verlopen.
• Op een bepaald ogenblik is het 18 uur 15, terwijl de afspraak met de informateurs om 19 uur is op Hertoginnedal. Een aantal politici geeft aan weg te moeten, wat opnieuw op boze reacties stuit: ze moeten “nog één kilometer verder”, zo maant de productie aan.
• Daar toegekomen, blijken op een open veld, omringd door camera’s en drones, honderden verwanten van in het verkeer overleden kinderen de politici op te wachten. Het levert een ongelofelijk ongemakkelijk tafereel op, waarbij de politici achteraf wel degelijk, en buiten de montage en dus de uiteindelijke uitzending op televisie, in gesprek gaan met de betrokkenen, met de nabestaanden. Sommigen herkennen families uit hun streek, zelfs partijgenoten. Die reageren verrast, verbaasd, wat ontzet ook.
• Verschillende politici horen dezelfde opmerking: “Ook wij wisten niet dat het dit ging worden, ook wij waren niet op de hoogte van wat hier met ‘de politiek’ zou gebeuren. Anders hadden wij niet mee gewerkt.”
• Uiteindelijk kwamen alle vier te laat toe op Hertoginnedal, omdat ze de tijd namen met de groep te praten.
• Achteraf zijn er grote vragen van alle betrokken politici: Hoe zal dit in beeld gebracht worden? Wat willen de programmamakers precies bewijzen? En gaan ze dit echt zo uitzenden?
• VTM negeert de vragen van de politici, gaat door met de show en kondigt de uitzending uiteindelijk zelfs aan als ‘shocktherapie’.

De grote vraag? De manier waarop ‘de politiek’ hier in beeld komt, is op z’n minst bedenkelijk, om niet te zeggen populistisch, zo stellen betrokkenen. Niemand uit de politiek wil zijn of haar verantwoordelijkheid ontlopen, zo geven ze allen aan. Maar puur liegen over de opzet, de intentie, het doel van een programma? Is dat hoe media en politiek met elkaar omgaan, is de grote vraag achteraf in de Wetstraat. Het is een manier van werken die leidt tot wantrouwen en achterdocht, een gevoel dat politici blijkbaar opgejaagd wild zijn, vogelvrij verklaard, dat alles kan en mag.

Wie moest in de schietkraam (en wie niet)? Wat was dan het doel van de makers, los van kijkcijfers scoren? “Shocktherapie”, zo stelden ze dus zelf. Het resultaat lijkt vooral harde emotie op te roepen en de anti-politiek te voeden. Opvallend was alvast: de twee partijen die het meest op rauw ressentiment en afkeer van ‘de politiek’ teren, Vlaams Belang en PVDA, werden niet in een soortgelijk schietkraam geplaatst. Zij moesten niet opdraven van VTM, de anderen wel. Dat daarbij in de uitzending bovendien een mikmak van bevoegde en niet-bevoegde ministers, en voorzitters van oppositiepartijen werd opgevoerd, getuigt evenmin van veel politiek doorzicht, of liever de intentie er iets van te willen begrijpen.

De reactie van VTM: Verschillende vragen aan de verantwoordelijken bij VTM, onder meer over de gehanteerde aanpak en deontologie, maar ook over de vreemde selectie van de partijen, zonder extreemlinks of extreemrechts, blijven onbeantwoord. De verantwoordelijke van het productiehuis PIT. bij VTM, Inge Kluft, reageert via mail: “Ik denk dat hier een aantal dingen door elkaar worden gehaald. Het gaat hier niet om een journalistieke uitzending. Het gaat hier om een programma dat op een andere manier ons land wil beter maken. (…) Deze keer wilden we ons naar de beleidsmakers richten met betrekking tot investeringen in fietsveiligheid. Je kan dan veel bomen opzetten over wie daar had moeten staan en waarom die wel of niet, maar het belangrijkste is dat er weer gepraat wordt over fietsveiligheid. Nog even dit: de partijvoorzitters werden wel degelijk op de hoogte gesteld dat het over fietsen & mobiliteit zou gaan die dag. Er werd ook op voorhand gevraagd naar de partijstandpunten.”

De essentie: In vergelijking met andere democratieën, geniet de Belgische media behoorlijk veel rechtstreekse toegang tot de politiek en verantwoordelijke beleidsmakers. De vraag is of een dergelijke manier van werken gehandhaafd kan worden, als politici het gevoel hebben media niet meer te kunnen vertrouwen, en telkens achterom moeten kijken bij uitnodigingen voor media-optredens.