De democratische waarden in Europa staan voor een uitdaging die sinds de jaren dertig van de vorige eeuw niet meer is gezien. Er is actie nodig om de toekomst van het continent te redden. Die waarschuwing staat in een manifest, opgesteld door de Franse filosoof Bernard-Henri Lévy en ondertekend door dertig schrijvers, historici en andere intellectuelen uit meer dan twintig landen. Het manifest, gepubliceerd in verschillende kranten, waarschuwt dat Europa onder invloed van nationalisme en populisme kan uiteenvallen.
“Indien Europa niet onder een golf van populisme ten onder wil gaan, moet nu actie worden ondernomen,” zegt het manifest. “Daarom moeten we het politiek voluntarisme herontdekken, tenzij we accepteren dat wrok en haat de Europese samenleving zullen aantasten.”
Rampspoed
“De volgende Europese verkiezingen dreigen de meest rampzalige resultaten uit de geschiedenis op te leveren,” waarschuwt het manifest. Alleen actie om het opkomende tij van populisme te bestrijden, kan dat beletten. Men moet vrezen voor een zege van de haatzaaiers. Verlies dreigt daarentegen voor degenen die nog steeds geloven in de nalatenschap van Erasmus, Dante en Goethe.”
“Wanneer men de doorbraak van het populisme niet kan afweren, dreigt een toekomst met vooral minachting voor intelligentie en cultuur. Men zal getuige zijn van explosies van xenofobie en antisemitisme. Europa dreigt dan op een algehele rampspoed af te stevenen.”
Het manifest wijst tevens naar de beslissing van Groot-Brittannië en de Verenigde Staten om de banden met Europa te lossen. Tegelijkertijd waarschuwt het manifest voor toenemende openlijke manipulaties van Rusland. Nooit eerder de voorbije zeventig jaar is volgens de ondertekenaars Europa in groter gevaar geweest dan nu.
“Driekwart eeuw na de nederlaag van het fascisme en dertig jaar na de val van de Berlijnse muur, is er een nieuwe strijd voor de beschaving aan de gang,” betoogt het manifest. De Turkse schrijver Orhan Pamuk, een van de ondertekenaars van het document, ziet ook bredere gevaren. Hij benadrukt dat de Europese gedachte immers ook van cruciaal belang is voor niet-westerse landen. “Zonder het Europese concept blijven vrijheid, vrouwenrechten, democratie en gelijkheid in andere delen van de wereld moeilijk te verdedigen,” benadrukt hij.
Tweespalt
De meeste waarnemers voorspellen dat de Europese verkiezingen op een grotere steun voor populisten en nationalisten zullen eindigen. Tegelijkertijd rekent men ook op een versterking van de pro-Europese partijen, onder aanvoering van de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president Emmanuel Macron.
De ondertekenaars van het manifest waarschuwen dat deze tweespalt in het Europese parlement tot complexe situaties zal leiden. Daarbij wordt onder meer gewaarschuwd voor een delicate coalitievorming. Tegelijkertijd wordt ook gewag gemaakt van een Europees parlement dat steeds minder in staat zal blijken om handelend op te treden.
“Pro-Europeanen hebben geen keuze meer,” zegt het manifest. “We moeten in actie komen om een aantasting van verworven vrijheden te beletten.”
De ondertekenaars van het manifest zijn Vassilis Alexakis, Svetlana Alexievitch, Anne Applebaum, Jens Christian Grøndahl, David Grossman, Agnès Heller, Elfriede Jelinek, Ismaïl Kadaré, György Konrád, Milan Kundera, Bernard-Henri Lévy, António Lobo Antunes, Claudio Magris, Ian McEwan, Herta Müller, Lyudmila Ulitskaya, Orhan Pamuk, Rob Riemen, Salman Rushdie, Fernando Savater, Roberto Saviano, Eugenio Scalfari, Simon Schama, Peter Schneider, Abdulah Sidran, Leïla Slimani, Colm Tóibín, Mario Vargas Llosa, Adam Michnik en Adam Zagajewski.
