De mens is waarschijnlijk de diersoort met het meest uitgebreide arsenaal aan vals, listig en (zelf-)destructief gedrag. Stelen, liegen, bedriegen, zelfverminking, moord… het is allemaal typisch menselijk. Hoe komt het toch dat zo’n intelligente soort ook zo destructief is?

1. Roddelen

De wetenschap heeft hier een aantal verklaringen voor: over anderen roddelen en oordelen is evolutionair in ons ingebakken volgens wetenschappers. Primatologen vergelijken roddelen bij de mens graag met hoe apen mekaar ontluizen. Net zoals apen stellen we dit gedrag namelijk als een manier om relaties te versterken. Roddelen is eerder gericht op het versterken van de groep en je eigen gevoel van zelfwaarde dan het vertellen van de waarheid over iemand. Jennifer Bosson, psychologie-professor aan de universiteit van Zuid-Florida ziet het zo: “Als twee mensen samen een derde persoon haten dan zal roddelen hen dichter bij mekaar brengen.”

2. Gokken

Gokken zit niet enkel in de menselijk genen ingebakken, het komt zelfs bij apen voor. In het wetenschappelijke vakblad ‘Neuron’ verscheen vorig jaar een studie die aantoonde dat ‘bijna-winnen’ een circuit in onze hersens stimuleert dat ons motiveert om te gokken. “Ons brein ziet op het nippertje verliezen als winnen”, zo legt Luke Clark van de universiteit van Cambridge uit.

3. Gestresseerd raken

Stress is een stille doder. Tal van hart- en vaatziekten worden veroorzaakt en verergerd door stress en zelfs het risico op kanker wordt erdoor verhoogd. Een verklaring voor waarom ons lichaam en geest gestresseerd raken is er niet echt, al heeft het waarschijnlijk te maken met een evolutionair ingebouwde ‘vechten of vluchten’-modus als reactie op bedreigende situaties.Het probleem is natuurlijk dat in onze moderne wereld ons brein heel veel zaken als ‘bedreigend’ interpreteert: lange werkdagen, e-mails en telefoons die ons ook thuis komen storen, de combinatie werk-gezin… Het zijn allemaal factoren die tot stress kunnen leiden. Gezondheidsexperts raden aan voldoende lichaamsbeweging en slaap te nemen om zo stress te bestrijden.

4. Ons lichaam ‘decoreren’

Plastische chirurgie, tatoeages, piercings… het is momenteel enorm populair maar dat is het in de menselijke geschiedenis eigenlijk altijd geweest. Veel van de ingrepen die vroeger in primitieve samenlevingen werden gedaan zijn trouwens barbaarser dan wat we nu kennen. Veel heeft natuurlijk te maken met het willen beantwoorden aan een schoonheidsideaal. En dat is niet noodzakelijk oppervlakkig: studies toonden aan dat mensen die door anderen als ‘mooi’ beschouwd worden gemakkelijker een goede baan vinden, sneller onze aandacht krijgen en betere verkopers zijn.

5. Pesten

Pesten is een echte plaag op onze schoolpleinen, bepaalde studies geven aan dat tot de helft van de leerlingen met pestgedrag geconfronteerd wordt. Een mogelijke verklaring komt uit een Europese studie van 2009. Daarin werd aangetoond dat kinderen die op school pesten dit thuis ook vaak met hun broertjes of zusjes doen. Een onderzoeker betrokken bij de studie zei te denken dat pestgedrag op school dus eigenlijk vaak thuis ontstaat. Jammer genoeg is pesten niet beperkt tot de kindertijd. Volwassenen blijken volgens studies ook vaak gepest te worden op de werkvloer. Psychologen denken dat we het doen om status en macht te verwerven. Ook bij apen komt pestgedrag voor en het zit dus blijkbaar diep in onze genen ingebakken. Slachtoffers van pestgedrag wordt aangeraden om daar rationeel, specifiek en consistent op te reageren.

6. Slechte gewoontes

Waarom hebben we het zo moeilijk om slechte gewoontes zoals roken of drinken te laten vallen? We weten dat deze gewoontes schadelijk zijn voor ons (en onze omgeving), maar toch slagen grote groepen mensen er niet in ze op te geven. Cindy Jardine van de universiteit van Alberta in de VS heeft dit soort gedrag bestudeerd en vond verschillende redenen waarom mensen het moeilijk vinden te stoppen met schadelijk gedrag.

• Mensen hebben een aangeboren neiging om zich ergens tegen af te zetten, bijvoorbeeld tegen de overheersende opinie dat een bepaald gedrag ongezond is.
• Mensen doen deze zaken soms om sociaal aanvaard te worden.
• Ze begrijpen soms ook echt het risico niet.
• Ze bekijken de wereld erg individualistisch en praten hun slechte gewoontes goed.
• Sommige mensen hebben ook een genetische voorbestemming tot verslaving

7. Bedriegen

Van alle vormen van destructief gedrag is bedrog één van de meest fascinerende. Hoewel bijna iedereen eerlijkheid belangrijk zegt te vinden blijkt één op vijf Amerikanen het aanvaardbaar te vinden om de belastingdienst te bedriegen. Uit dezelfde enquête van het Pew Research Center bleek ook dat één op de tien er geen probleem mee heeft z’n partner te bedriegen. En opvallend, zij die de hoogste morele standaarden zeggen te hebben zijn ook zij die het gemakkelijkste toegeven aan bedrog. Bedrog in een relatie kan relatief eenvoudig vanuit de menselijke evolutie verklaard worden. Zeker mannen hebben het in hun genen ingebakken om zoveel mogelijk seks met verschillende partners te willen hebben. Dit vergroot namelijk de kans dat hun genen worden doorgegeven en overleven. Dit gedrag stelt zich vooral bij mannen met macht.

8. Stelen

Mensen die stelen doen dit niet altijd uit noodzaak. Studies geven aan dat ongeveer één op tien mensen wel eens iets gestolen heeft. En dat zou kunnen komen doordat onze hersenen ons een gevoel van beloning geven als we iets stelen. In een interessante studie uit 2009 gaven onderzoekers de deelnemers een medicijn dat gebruikt wordt om verslavingen te behandelen. Het medicijn blokkeert de effecten van een stof in onze hersenen die ons een gelukzalig gevoel geeft als we bijvoorbeeld drugs gebruiken. Verrassend genoeg bleek dat als deze stof geblokkeerd werd de deelnemers automatisch ook minder de neiging hadden om te stelen.

9. Geweld

Een menselijke maatschappij zonder geweld lijkt moeilijk voor te stellen. Toch zijn er aanwijzingen dat sommige tribale maatschappijen in de oertijd veel minder gewelddadig waren dan onze huidige maatschappij. Onderzoekers denken dan ook dat geweld in onze genen is ingeslopen omdat het ons hielp te overleven.“Agressie komt voor onder alle gewervelde diersoorten, het is noodzakelijk om partners, territorium en voedsel te kunnen verdelen”, zegt Craig Kennedy van de Vanderbilt Universiteit in Tennessee. Hij leidde een onderzoek waarin werd aangetoond dat het beloningssysteem in de hersenen een rol speelt als mensen reageren op geweld.

10. Liegen

Hoewel ook dieren listig kunnen zijn en andere dieren bedriegen zijn uiteraard enkel mensen in staat om bewust woorden uit te spreken waarvan ze weten dat die fout zijn. Het is nochtans niet vanzelfsprekend om een leugen te bedenken en vol te houden, studies toonden aan dat het tot 30% meer tijd kost dan gewoon de waarheid te vertellen. Waarom doen we het dan toch?Hoewel de wetenschap geen definitief antwoord heeft denken veel wetenschappers dat het iets te maken heeft met ons gevoel van zelfwaarde. We liegen met andere woorden om ons zelfbeeld in tact te houden. Dat zegt ook psycholoog Robert Feldman van de universiteit van Massachusetts: “Vanaf mensen het gevoel hebben dat hun gevoel van zelfwaarde bedreigd wordt beginnen ze onmiddellijk meer leugens te vertellen.”