Is er een voorakkoord tussen N-VA en sp.a, een zogenaamde ‘Bourgondische coalitie’ op Vlaams niveau? Bij CD&V spreken ze bevestigend van een ‘geheim akkoord’ en MR-chef en premier Charles Michel heeft het over “een cocktail van nationalisten en socialisten”. Die vermoedens, die al langer leven bij CD&V en MR, komen nu tot uiting, maar gaan terug tot een paar woelige dagen in december.
Alles in de Belgische politiek begint ooit in Antwerpen. Het Vlaams Blok werd er geboren, Agalev ook. N-VA werd daar voor het eerst een grote machtspartij. En veel verder in de tijd, in 1921, sloten de socialist Camille Huysmans en katholiek Frans Van Cauwelaert er een eerste grote coalitie af, het zogenaamd “mystiek huwelijk”, dat later de basis vormde voor veel meer tussen rood en oranje.
Wie dit weekend goed wilde begrijpen wat premier Charles Michel (MR) precies bedoelde met een toch wel zeer beladen uitspraak, had een beetje achtergrond recente geschiedenis nodig uit Antwerpen. Want de zogenaamde ‘Bourgondische coalitie’ van N-VA met sp.a, aangevuld met Open Vld, veroorzaakt rimpelingen tot in de Wetstraat.
Een “gevaarlijk cocktail van nationaalsocialisme
Op een MR-congres dit weekend stak de premier een vurige speech af en haalde daarbij uit naar een “gevaarlijk cocktail van nationaalsocialisme, dat staat voor verdeeldheid en verarming”. Wat hij bedoelde is natuurlijk N-VA en de PS, maar een wat ongelukkige samentrekking maakte dat het plots leek op een associatie met de ideologie van de nazi’s en Hitlers partij de NSDAP: het nationaalsocialisme. Die verwijzing, een “lapsus” noemt de MR-partijwoordvoerder het, was nooit de bedoeling van Michel.
PS-voorzitter Elio Di Rupo reageerde meteen en sprak van “cynisme” en “gebrek aan fatsoen tegenover de slachtoffers van de holocaust en hun families”. “Je moet al van slechte wil zijn om hier iets anders in te zien dan een uitspraak over de socialistische en nationalistische partij”, zo reageerde Michel.
Het wantrouwen van CD&V
Michel staat niet alleen met die these: ook bij zijn trouwste coalitiepartner, Wouter Beke van CD&V, leeft die gedachte al langer. Net voor het weekend maakte Peter Van Rompuy, de lijsttrekker van CD&V in Vlaams-Brabant, het ook expliciet in een gesprek met Knack. Hij heeft het over een “geheim akkoord” en zegt letterlijk: “Socialisten zeggen ons dat de Bourgondische coalitie op Vlaams niveau al beklonken is.”
Van Rompuy formuleert zo wat de absolute partijtop eerder ook al liet aanvoelen: na 26 mei zouden ze wel eens buitenspel kunnen gezet worden op het Vlaamse niveau door diezelfde drie die hen in Antwerpen uit de coalitie hebben gezet. Want daar zat CD&V met Bart De Wever (N-VA) en Open Vld in het stadsbestuur, maar ruilden die uiteindelijk de christendemocraten van lokale kopman Kris Peeters (CD&V) in voor Jinnih Beels en haar sp.a. En is er daar dan over enkel over Antwerpen gepraat, of is er meteen ook een ‘breder gesprek’ gevoerd tussen de voorzitters van geel, rood en blauw? Bij CD&V gaan ze uit van dat laatste.
Peeters wil niet naar Antwerpen
Die argwaan van Michel en Beke is stevig gevoed door wat precies in die cruciale dagen in december gebeurt. Want twee bijzonder belangrijke gebeurtenissen lopen daar plots samen: de coalitievorming in Antwerpen en de uiteindelijke val van het minderheidskabinet Michel II.
De Antwerpse coalitievorming is een complex spel, waarbij De Wever uiteindelijk met een coalitie komt die weinigen op voorhand voorspeld hadden. Maar de logica erachter is simpel: wiskunde. Een coalitie met één zetel op overschot, de verderzetting van N-VA met Open Vld en CD&V, is bijzonder krap en dus risicovol. In de ogen van de Antwerpse burgemeester valt in zo’n scenario enkel zaken te doen met CD&V indien Kris Peeters zelf schepen wil worden en als sterke man van de christendemocraten zijn gemeenteraadsleden strak in handen houdt. Ook CD&V-voorzitter Beke dringt daar expliciet op aan bij De Wever. Dat zou toegelaten hebben om federaal een ander verhaal te schrijven met CD&V: Beke kan dan Peeters federaal vervangen en met een ander boegbeeld naar de verkiezingen gaan. Maar Peeters bedankt feestelijk, en zo valt dat scenario in duigen.
De Wever gaat daarop op zoek naar alternatieven. Gesprekken met Groen leveren niets op, behalve meer animositeit tussen N-VA en de groenen. Maar met Jinnih Beels en zowaar zelfs Tom Meeuws klikt het na voorzichtig aftasten wel. Hun afkeer voor Groen hebben ze alvast gemeen, en naarmate de gesprekken vorderen, blijkt dat sp.a wel degelijk zin had in machtsdeelname in Antwerpen. Zeker Meeuws, een man met veel managementervaring, is daarop gebrand.
Michel II: de swing naar links
Terwijl die gesprekken van aftasten naar zeer concreet gaan, probeert premier Michel met man en macht z’n federale regering te redden. Pro memorie: we spreken hier over Michel II, het minderheidskabinet dat welgeteld tien dagen overleefde. Maar in het weekend van 15 en 16 december, exact één week nadat N-VA eruit viel over het Marrakeshpact, vecht Michel dus opnieuw voor zijn overleven en dat van zijn regering.
Michel heeft dan immers geen meerderheid meer in de Kamer, maar moet wel een begroting laten stemmen en een motie van wantrouwen overleven. Daarbij kijkt Michel opnieuw naar de N-VA, maar even goed naar de socialisten, zo bevestigen betrokkenen nu. De contacten tussen onder meer Michel en sp.a-voorzitter John Crombez zijn daarbij veel intenser dan wat destijds vermoed werd.
Want in dat bewuste weekend stuurt heel de partijtop van N-VA in een reeks weekendinterviews aan op vervroegde verkiezingen: “De premier en zijn regering zullen meer dan ooit de marionet van de N-VA zijn.” Michel houdt zijn cool, en ziet ondanks die beledigingen toch nog eens Jan Jambon (N-VA), zijn ex-vicepremier, en N-VA-fractieleider Peter De Roover. Hij luistert naar hun eisen, maar houdt een troefkaart achter de hand: de groenen (Groen en Ecolo) met twaalf zetels en sp.a met 13 zetels zijn samen met de 52 zetels van MR, Open Vld en CD&V nét genoeg om de begroting ook te stemmen.
Voor de schermen spreken sp.a en PS harde taal. Fractieleider Meryame Kitir is zelfs de eerste die dreigt met een motie van wantrouwen tegen Michel II. Maar in werkelijkheid zijn de contacten met Crombez zeer intensief, en lijkt de sp.a-voorzitter bereid om een deal te maken. De premier heeft er alvast een goed gevoel in, en bereidt zijn bocht voor.
De lijn met John valt plots dood
Plots, op maandagmiddag 17 december keert Michel ook z’n communicatie. Hij stuurt een fel communiqué: “Een vlucht naar het confederalisme is onaanvaardbaar”. En ook: “Ik laat mij niet chanteren door de N-VA”. De premier wil afstand van N-VA, en zet zich bewust dichter bij sp.a en Groen om daar een meerderheid te kunnen vinden voor zijn begroting. De volgende dag wacht immers een cruciale stemming in de Kamer.
Alleen, nét op dat moment valt de lijn met Crombez plots dood. De premier krijgt hem niet meer te pakken, en moet in de Kamer vermijden dat zijn regering een motie van wantrouwen aan haar broek krijgt. Ook al weet Michel dat hij Crombez niet meer te horen krijgt, toch waagt hij zich bijzonder ver in de Kamer. In een speech voor het halfrond gooit de premier het plots ideologisch en budgettair over een heel andere boeg dan de Zweedse coalitie: hij doet beloftes over een verlaging van de btw op elektriciteit, wil goedkopere gezondheidszorg, stelt voorlopige twaalfden voor als begroting en wil zelfs de verlaging van pensioenleeftijd terug bespreekbaar maken. En uiteraard wil hij groene accenten: het klimaat wordt plots bijzonder belangrijk. “Een uitzonderlijke situatie vereist uitzonderlijke moed”, zo besluit de premier met veel gevoel voor drama.
PS is niet onder de indruk
De PS is niet onder de indruk. Maar de boodschap is vooral voor sp.a en de groene fractie bedoeld. Bij Open Vld zijn ze not amused. Voor hen is dit een dodelijk scenario: plots met linkse steun verder gaan? En de begroting opgeven en met voorlopige twaalfden verder gaan? De lichaamstaal van de Open Vld-fractie tijdens de speech verraadt dat ze dit helemaal niet zagen komen. Uiteindelijk stuurt Gwendolyn Rutten een tweet, met het nadrukkelijke statement dat de begroting en de jobsdeal overeind moeten blijven.
Meteen is de val van Michel II een feit: de premier vertrekt uit het halfrond om z’n ontslag te gaan geven bij de koning, aan de andere kant van het Warandepark. Net iets meer dan 24 uur later, in de nacht van 19 op 20 december sluit De Wever een akkoord met sp.a in Antwerpen.
Bewijs van een groter manoeuvre
Voor premier Michel is het duidelijk: zijn plannen met Crombez zijn doorkruist door de contacten tussen De Wever en de sp.a-voorzitter. Want waarom trok Crombez plots zijn staart terug: er zijn hem daar beloftes gedaan, daarvan is de eerste minister overtuigd. Het scenario waarbij Crombez straks in de Vlaamse regering minister wordt, onder minister-president De Wever, ligt klaar voor Michel en Beke. Beiden laten niet na dat ook her en daar te vertellen.
Zowel bij N-VA als sp.a wil voorlopig niemand er hardop iets over zeggen, kwestie van het niet verder aan te blazen. Maar beide partijen lachen het scenario van een geheim akkoord manifest weg. “Er is geen Bourgondisch voorakkoord, hier is werkelijk niets van aan”, zo stellen beiden. “Hooguit zijn sp.a en N-VA door de coalitie in Antwerpen voorzichtig on speaking terms geraakt. We hebben beide ook een hekel aan Groen. Maar dat is zowat het enige dat ons bindt”, zo valt te noteren. Bij sp.a ontkennen ze niet dat er vergaande contacten geweest zijn met de premier. Al is er wel verbazing over het feit dat dit nu lekt, en zeker in deze context.
Complotdenken in de Wetstraat dus. Maar zoals vaak bepaalt wat achter de schermen gedacht en gezegd wordt op een bepaald ogenblik wat er voor de schermen gebeurt. Het is dat samenspel van N-VA en socialisten dat de premier ziet, dat plots werkelijkheid is geworden in zijn speech van afgelopen weekend. En het gevaar bij complotdenken is simpel: als je door die bril begint te kijken, zie je natuurlijk de ene bevestiging na de andere van wat je je inbeeldt. Maar daar dan naar beginnen handelen en eindigen over ‘nationaalsocialistische assen’, het maakt het er allemaal niet beter op.