We zijn meer en meer verslaafd aan sociale media. Maar wat maakt deze netwerken nu zo verslavend? Welke strategieën gebruiken sociale netwerksites om hun gebruikers bij te houden? Dr. Mark Griffiths, gespecialiseerd in verslavingen, ontdekte deze zeven manieren waarop sociale media z’n gebruikers weet te binden. 

Een wereld zonder sociale media, het lijkt ondertussen onmogelijk om je dat nog in te beelden. Sociale media spelen een belangrijke rol in ons leven en worden gebruikt om contact te houden met vrienden en familie die je niet zo vaak kan zien of om leuke momenten uit je leven te delen. Maar er is natuurlijk ook een keerzijde aan de medaille. Zo is het heel makkelijk om verslaafd te worden aan sociale media, die op die manier je hele leven kunnen beheersen. 

Verslaving 

Sociale media werken verslavend. Dat wordt duidelijk uit de resultaten van verschillende studies. Uit een onderzoek van de Universiteit van Michigan in samenwerking met de Middle Tennessee State University blijkt dat meer dan 210 miljoen mensen ter wereld kunnen gezien worden als verslaafd aan sociale media. Jongeren geven ook steeds vaker zelf aan dat ze zich verslaafd voelen aan sociale media. (Meer daarover lees je hier.)

Uit een andere studie door dscout blijkt dat mensen gemiddeld 2.617 keer per dag hun gsm aanraken. En op die manier gemiddeld 145 minuten, ofwel 2 uur en 25 minuten, per dag met hun smartphone en sociale media bezig zijn. De zwaardere gebruikers, de top 10 procent uit de studie, raken hun toestel gemiddeld 5.427 keer per dag aan en zijn zo 225 minuten, ofwel 3 uur en 45 minuten, per dag met hun smartphone en sociale media aan de slag. In de meest extreme vorm kan dit er dan toe leiden dat je door je socialemediagebruik je eigen leven in gevaar brengt, door bijvoorbeeld door je sociale netwerken te scrollen achter het stuur of niet van je scherm op te kijken wanneer je een drukke straat moet oversteken. 

Symptomen socialemediaverslaving

Maar vanaf wanneer wordt je socialemediagebruik alarmerend en kan het bijgevolg gezien worden als een verslaving? Dat werd onderzocht in een ander onderzoek. In de studie, die een samenwerking is tussen de universiteiten van Bergen (Noorwegen), Leuven (België), Nottingham Trent (Verenigd Koninkrijk), Eötvös Loránd (Hongarije) en Bologna (Italië), werden de symptomen op een rijtje gezet. Het gevolg is deze checklist met zes vragen. 

• Denk je vaak aan sociale media, zelfs wanneer je niet online bent?
• Voel je een drang om steeds vaker sociale media te gebruiken? 
• Gebruik je sociale media om je persoonlijke problemen te vergeten? 
• Probeer je vaak, zonder succes, je socialemediagebruik te verminderen?
• Word je onrustig of ongemakkelijk wanneer je geen sociale media kan gebruiken?
• Zit je zodanig veel op sociale media dat het een negatief effect heeft op je job, relatie of studies?

Is het antwoord op enkele vragen ‘ja’, dan is er nog geen reden tot paniek. Je maakt in dat geval vaak gebruik van sociale media, maar het is niet alarmerend of schadelijk voor je mentale gezondheid. Antwoord je daarentegen op (bijna) alle vragen ‘ja’, dan heb je naar alle waarschijnlijkheid te maken met een verslaving aan sociale media. 

En dat soort verslavingen komt de laatste jaren dus steeds vaker voor. (Meer over socialemediaverslavingen, lees je hier.) En dat heeft niet noodzakelijk te maken met je eigen zwaktes of tekortkomingen, maar vooral met de strategieën die sociale media gebruiken om deze verslavingen in de hand te werken. The Telegraph somt deze in samenwerking met Dr. Mark Griffiths, die gespecialiseerd is in verslavingen, op in de volgende zeven puntjes.

1. Onvoorspelbare beloningen

Sociale media zijn in de eerste plaats verslavend omdat ze onvoorspelbare beloningen uitdelen aan hun gebruikers. Psychologen vergelijken sociale media op dit vlak met gokken in een casino. Wanneer je daar aan de gokautomaat aan het spelen bent, weet je nooit wat je zal krijgen. Maar toch wil je blijven proberen, juist omdat je niet weet wat je zal krijgen. Je kan namelijk op elk moment de jackpot krijgen, dus waarom zou je niet nog een keertje proberen. 

Psychologen omschrijven dit als een ‘periodiek beloningsschema’. Dit is een systeem dat in principe heel simpel is, maar tegelijk extreem verslavend. Het is namelijk onvoorspelbaar genoeg zodat je blijft gokken, maar op hetzelfde moment krijg je ook net genoeg beloningen waardoor je gemotiveerd blijft om toch je kans te blijven wagen. 

Bij sociale media werkt dat als volgt. Wanneer je bijvoorbeeld op Facebook of Instagram alles gelezen hebt van een pagina, kan je je pagina vernieuwen door even kort naar beneden te swipen. Deze beweging, die zelfs een beetje lijkt op die van een gokautomaat, werkt op dezelfde manier als gokken. Je vernieuwt je pagina in de hoop dat je iets interessants zou zien: een nieuwe status of een interessante foto. Soms is dat zo en zie je als eerste een nieuwe foto of een interessant nieuwsbericht, maar het is ook vaak een teleurstelling. Toch weerhoudt dat je er niet van om het toch nog een keertje te proberen want je weet maar nooit wat je dan te zien zal krijgen. En zo kom je dus in een vicieuze cirkel terecht, waarin je steevast blijft refreshen in de hoop van iets interessants te zien. 

2. Sociale bevestiging

De tweede manier waarop sociale media zelf verslaving in de hand werken, is sociale bevestiging. Dit is natuurlijk eigen aan sociale media. Je post een status op Facebook in de hoop dat je likes en reacties krijgt, je post een foto op Instagram omdat je hoopt dat mensen hem mooi zouden vinden en je er een like voor geven. Je deelt dus in principe, hoe triestig het ook klinkt, informatie op sociale media puur met het oog op likes en dus ook sociale bevestiging. 

Je kan sociale media dus ergens zien als een wedstrijd in sociale bevestiging. Want willen we niet allemaal de foto met de meeste likes of de tweet die het vaakst geretweet wordt? Likes uitdelen kan in dat opzicht gezien worden als een mechanisme dat verslaving in de hand werkt. Want het zorgt ervoor dat je steeds meer wil, meer likes, meer retweets, meer sociale bevestiging.

3. Investeren

Een andere strategie van sociale media die verslavend werkt, is de gebruikers het gevoel geven dat ze ergens in aan het investeren zijn, dat ze er goed aan doen om er meer mee bezig te zijn en daar ook voor beloond worden op de lange baan. 

Een goed voorbeeld daarvan is de bonus die je krijgt wanneer je een aantal dagen op rij Candy Crush speelt. Elke dag dat je opnieuw inlogt, krijg je een cadeautje en hoe meer dagen je onafgebroken inlogt, hoe meer je krijgt. Hierdoor krijg je dus het idee dat je iets terugkrijgt voor de tijd die je in het spel investeert. Snapchat werkt met datzelfde idee. Zo krijg je een cijfer naast de naam van een persoon dat aangeeft hoeveel dagen je al onafgebroken heen en weer snapt. Als je een dag niet op Snapchat komt, gaat de teller weer op nul. Op die manier wil Snapchat je dus verplichten om toch elke dag de app te openen en minsten één foto te verzenden, zodat de teller kan blijven lopen. 

4. Fear of missing out (FOMO)

FOMO is een buzzwoord van deze tijd, maar heeft ook een impact op de verslavende werking van sociale media. FOMO staat voor ‘Fear Of Missing Out’, de angst om iets te missen, niet mee te zijn of mee te kunnen praten. Dr. Griffiths, de onderzoeker die deze zeven mechanismen heeft ontdekt, verduidelijkt dit met een anekdote. “Ik heb thuis drie screenagers“, legt hij uit, waarbij screenagers dus tieners, teenagers, zijn die verslaafd zijn aan hun scherm. “Wanneer wij op reis gaan en er is geen wifi dan lopen ze echt de muren op omdat ze niet weten wat er aan het gebeuren is.” 

Via sociale media kunnen we dus van alles op de hoogte blijven en dat werkt zo verslavend dat we het missen wanneer het niet mogelijk is. Een functie die hier handig op inspeelt, is de “Voor het geval dat je het gemist hebt”-sectie op Twitter. Daarin krijg je een samenvatting van de laatste tweets die je vrienden gepost, geretweet of geliked hebben, zodat je in een oogopslag weer volledig mee bent. 

Dit is ook een van de redenen waarom, in de nasleep van het privacyschandaal rond Facebook, veel mensen met de hashtag #DeleteFacebook anderen opriepen om hun Facebookprofiel te verwijderen, maar uiteindelijk slechts weinigen dit ook daadwerkelijk deden. De angst om niet meer mee te zijn, was voor velen duidelijk te groot. 

5. Aandacht trekken

Een ander mechanisme waar sociale media gretig gebruik van maken, is de aandacht trekken. De meeste apps gebruiken felle kleuren, waardoor ze opvallender zijn en zo ook aantrekkelijker zijn voor het oog. Maar dit uit zich niet enkel in de layout van de betreffende apps, maar ook in de manier waarop ze werken. 

Zo kunnen pushnotificaties, de meldingen die je krijgt op je startscherm, gezien worden als zo’n manier om de aandacht te trekken. Je hoort een geluidje of je voelt je gsm vibreren vanuit je broekzak en je wil meteen kijken wat het nieuws is. Op die manier trekken sociale media dus je aandacht en zetten ze je aan om toch nog een keertje te kijken wat er gebeurd is. En wanneer je dan toch al in de app zit, kan je meteen weer verder beginnen scrollen.

6. Competitie

Mensen zijn van nature competitiebeesten en ook dat werken sociale media meesterlijk in de hand. Het duidelijkste voorbeeld daarvoor is wederom te vinden bij Twitter. Op Twitter zie je altijd het aantal volgers van een persoon, bovenaan op de pagina of wanneer je met je muis op de naam van een persoon gaat staan. Hierdoor wil je jezelf bewijzen door meer volgers te hebben dan persoon X. 

Maar natuurlijk werkt ook het mechanisme van de likes de menselijke competitiedrang in de hand. Wanneer je een foto post op Instagram, bijvoorbeeld, wil je zoveel mogelijk likes en als het even kan ook gewoon meer likes dan die persoon die je niet goed kan uitstaan.

Die competitie hou je niet alleen met anderen, maar ook met je jezelf. Je wil op je nieuwste profielfoto toch minstens zoveel likes als op de vorige. En zo ga je dus constant de concurrentie aan met anderen en met jezelf. Waarbij je altijd op zoek gaat naar meer likes en nóg beter hoopt te doen dan de keer ervoor. Op die manier werken sociale media dus verslavend omdat je telkens op zoek gaat naar meer likes en volgers en zo steeds beter wil doen en daar dus ook voor terugkeert. 

7. Wederkerigheid

Wederkerigheid is nog zo’n typische eigenschap van de mens. Je doet iets voor een ander en die verwacht dan iets terug van jou. En wanneer jij iets voor een ander doet, verwacht je ook dat je dat ooit een keertje terugkrijgt. 

Dit is een principe waar sociale media gretig gebruik van maken. Wanneer je op WhatsApp een berichtje stuurt, weet je perfect wanneer iemand het ontvangen en zelfs gelezen heeft. Dit zorgt ervoor dat je snel wil antwoorden, want je wil natuurlijk de ander niet het gevoel geven dat je hem of haar bewust aan het negeren bent. 

Daarom ga je dus vaker je profielen op sociale media controleren, om te zien of je geen berichtjes gemist hebt en zo niemand, zonder dat je het beseft, beledigd hebt. Het is zo dus weer een mechanisme dat door sociale media gebruikt wordt om ervoor te zorgen dat je vaker kijkt naar de app of de website en zo dus vatbaarder wordt voor een verslaving. 

Wat kan je doen tegen een socialemediaverslaving?

Zoals bij zo veel geldt bij een socialemediaverlaving ook het principe van “Beter voorkomen dan genezen”. Maar wat doe je best wanneer het al te laat is? Hoe geraak je van die socialemediaverslaving af? 

Je kan natuurlijk alle sociale media afzweren, maar dat vindt ook Griffiths een beetje overdreven. Hij geeft aan dat de makkelijkste methode eruit bestaat om een app te downloaden die je gebruik bijhoudt. Google werkt overigens aan een functie die ook kan aangeven wanneer je te lang op sites, zoals YouTube, doorbrengt. (Meer daarover lees je hier.) “Mensen informatie geven over hun gedrag, zonder ze daarbij met de vinger te wijzen, draagt vaak bij tot zelfevaluatie”, legt de expert in verslavingen uit. Hij kwam tot deze ontdekking nadat een van z’n studenten hem vertelde dat hij gestopt was met het spelen van het computerspel World of Warcraft wanneer hij ontdekte dat hij het spel gedurende het laatste jaar in totaal 72 dagen gespeeld had. (Meer over hoe verslavend World of Warcraft is, lees je hier.) Het was door die constatatie dat hij besliste om voorgoed vaarwel te zeggen tegen het spel. Griffiths raadt aan om niet langer dan één uur per dag op een bepaalde app door te brengen. 

Verder kan het ook helpen om schermvrije uren in te lassen. Dit kan bijvoorbeeld inhouden dat je je gsm uitzet in de avond of in het weekend. Of de beslissing maakt om je gsm niet mee te nemen naar je slaapkamer, want een van de grootste problemen met verslavingen aan sociale media is dat je gaat slapen met je gsm naast je. Wanneer je dan ’s nachts wakker wordt, is de verleiding natuurlijk groot om het toestel vast te nemen en toch even te controleren of je niets gemist hebt. 

Ook iets simpels als een horloge dragen, kan al heel wat helpen. Want vaak kijk je enkel naar je smartphone om te weten hoe laat het is, maar als je op dat moment ziet dat je een melding hebt, dan ga je natuurlijk ook eens kijken naar die melding en zo kan je weer een tijdje door bijvoorbeeld Facebook of Twitter aan het scrollen zijn. 

Het meest drastische, maar tegelijk ook het meest efficiënte dat je volgens Griffiths kan doen, is een zogenaamde social media detox. Een periode waarin je jezelf voorneemt om niet naar je sociale media te kijken. Hierbij is het belangrijk dat je je vrienden op de hoogte brengt van je plan. Zo gaan die zich niet afvragen waarom je plots van de digitale aardbol verdwenen bent en bieden ze daarnaast ook een vorm van sociale controle. Want is het niet net dat sociale dat zo belangrijk is bij sociale media?