Over de hele wereld kan men massaal drukknoppen aanwijzen die blijkbaar kunnen worden bediend, maar in werkelijkheid geen enkele reële functie blijken te hebben. Toch kan worden gesteld dat deze toepassingen niet helemaal zonder nut zijn. Dat zegt onder meer Ellen Langer, psychologe aan de Harvard University. Er kan volgens haar immers een gelijkenis worden getrokken met de placebo-middelen in de geneeskunde.

Personen die de mogelijkheid krijgen om bij verkeerslichten of in een lift op een knop kunnen drukken om sneller te kunnen oversteken of de deuren te sluiten, hebben volgens Langer immers een illusie van controle.

Psychologisch

“Vele mensen stellen zich terecht de vraag of de knop voor de bediening van de verkeerslichten door voetgangers of voor het sluiten van de liftdeuren wel degelijk werkt,” schrijft Jacopo Prisco, correspondent van Cable News Network (CNN). “Vaak moet worden vastgesteld dat deze knoppen in werkelijkheid geen enkele functionele werking hebben.”

“Ellen Langer wijst echter op een belangrijk psychologisch effect. Door de actie krijgt de mens een gevoel van controle over de situatie. Op die manier ervaart men zichzelf in het gebeuren als een actieve partij en niet als een passieve toeschouwer.”

Onder meer in New York blijken volgens Prisco slechts één tiende van de knoppen op de duizend oversteekplaatsen voor voetgangers te functioneren. “Dat aantal is in de loop van de jaren stelselmatig afgenomen. In het midden van het voorbije decennium konden nog 750 operationele knoppen worden gemeld.”

“De knoppen waren al geïnstalleerd vooraleer de congestie zijn huidige niveaus had bereikt. Naarmate de jaren echter vorderden begonnen deze signalen steeds meer als een stoorzender te werken in de complexe coördinatie van het stelsel van verkeerslichten. De functie van de knoppen is door meer geavanceerde systemen, zoals verkeerssensoren, overgenomen. Er werd echter beslist de knoppen ongemoeid te laten, want de verwijdering zou belangrijke budgettaire consequenties hebben gehad.”

“Ook in Londen zullen vele oversteekplaatsen niet sneller doorgang verlenen wanneer op de knop wordt gedrukt die groen licht voor de voetgangers zou moeten geven. Volgens woordvoerders van het Londense transport worden door de drukknop echter wel andere functies – zoals een tactiele bestrating of auditieve verkeerssignalen – geactiveerd. Die toepassingen moeten vooral slechtziende mensen helpen de straat over te steken.”

Illusie

“Een gelijkaardig fenomeen kan worden vastgesteld bij de drukknoppen die zouden moeten toelaten de liftdeuren sneller te sluiten,” zegt Prisco. “In de Verenigde Staten werkt de knop niet. De wetgeving vereist immers dat de liftdeuren voldoende lang open blijven zodat elke persoon met een mobiliteitsprobleem voldoende tijd heeft om veilig in te stappen. In andere landen is er een grotere kans dat de knop werkt, maar dat is vaak afhankelijk van bouwcodes of eigenaars.”

“Zelfs de thermostaten in hotelkamers zijn vaak een placebo. Dikwijls worden zij geïnstalleerd om het beschikbare temperatuurbereik voor de gebruikers te beperken, zodat de energiekosten kunnen worden verlaagd. Door hun ontwerp hebben deze thermostaten echter soms een misleidende werking. Sommige modellen bevatten zelfs een placebo-functie.”

“Onderzoek naar thermisch comfort heeft echter aangetoond dat mensen hogere niveaus van ongemak kunnen tolereren wanneer ze het idee krijgen dat ze de temperatuur van de ruimte kunnen regelen,” zegt Robert Bean, verantwoordelijke van de American Society of Heating and Air Conditioning Engineers. “Dit type thermostaat wordt ook in kantoren geïnstalleerd.”

“Placebo-drukknoppen hebben een netto positief effect op het leven, want ze bieden een illusie van controle,” concludeert Langer. “Deze toepassingen geven de mens de mogelijkheid om actie te tonen in situaties waar geen alternatief beschikbaar is. Dit verklaart ook waarom mensen toch op knoppen drukken die al zijn geactiveerd.”

“Bij de oversteekplaatsen voor voetgangers kunnen deze knoppen zelfs de veiligheid verhogen, omdat ze de voetgangers dwingen aandacht te besteden aan hun omgeving.”